Oude Christelijke Teksten

Bijbelse Codices

Dit zijn vroege handschriften van de Bijbel of delen ervan, van groot belang voor de tekstgeschiedenis en reconstructie van de oorspronkelijke Bijbelse tekst.

• Codex Sinaiticus (4e eeuw): Eén van de oudste en meest complete handschriften van de Griekse Bijbel, gevonden in het Sint-Catharinaklooster op de Sinaï.

• Codex Vaticanus (4e eeuw): Bevat bijna de gehele Bijbel in het Grieks, wordt bewaard in de Vaticaanse bibliotheek.

• Codex Alexandrinus (5e eeuw): Bevat zowel het Oude als het Nieuwe Testament en is een belangrijk getuigenis van de Byzantijnse teksttraditie.

• Codex Ephraemi Rescriptus (5e eeuw): Een palimpsest die later overschreven werd, maar door moderne technieken zijn veel Bijbelgedeelten gereconstrueerd.

• Codex Bezae (5e eeuw): Een tweetalig (Grieks en Latijn) handschrift met afwijkende lezingen in de Evangeliën en Handelingen.

Apostolische Vaders

Geschriften uit de late eerste en vroege tweede eeuw, geschreven door leiders van de vroege Kerk die geacht worden de apostelen persoonlijk gekend te hebben.

• 1 Clemensbrief: Toegeschreven aan Clemens van Rome, benadrukt kerkelijke orde en gehoorzaamheid aan bisschoppelijk gezag.

• Brieven van Ignatius van Antiochië: Gericht aan verschillende christelijke gemeenschappen, onderstrepen het belang van eenheid en waarschuwen tegen ketterijen.

• Brief van Polycarpus aan de Filippenzen: Bevat morele vermaningen en aanmoedigingen tot trouw aan het geloof.

• Didache (Leer van de Twaalf Apostelen): Een vroeg-christelijke handleiding over moraal, rituelen (zoals doop en eucharistie), en kerkelijke organisatie.

• De Herder van Hermas: Een allegorisch visioen over bekering en tucht, geliefd in sommige vroege kerken.

Apocriefe en Deuterocanonieke Geschriften

Deze boeken werden niet opgenomen in de uiteindelijke canon van het Nieuwe Testament, maar waren populair of invloedrijk in bepaalde kringen.

• Evangelie van Thomas: Een verzameling van uitspraken van Jezus, zonder verhalende structuur, met gnostische invloeden.

• Evangelie van Maria Magdalena: Presenteert Maria Magdalena als een belangrijke leerlinge met esoterische inzichten.

• Evangelie van Judas: Een alternatieve visie waarin Judas een noodzakelijke rol speelt in het goddelijke plan.

• Evangelie van Petrus: Een afwijkend passieverhaal van Jezus met bijzondere nadruk op bovennatuurlijke elementen.

• Handelingen van Paulus en Thecla: Beschrijft de avonturen van Thecla, een vrouwelijke volgeling van Paulus die zelfstandig predikt en wonderen verricht.

Nag Hammadi-geschriften

Een verzameling gnostische en vroeg-christelijke teksten, gevonden in 1945 nabij Nag Hammadi (Egypte), geschreven in het Koptisch, maar oorspronkelijk waarschijnlijk in het Grieks.

• Evangelie van Thomas: Zie hierboven.

• Evangelie van Filippus: Richt zich op mystieke kennis, huwelijk en sacramenten.

• Evangelie van de Waarheid: Een poëtische tekst toegeschreven aan Valentinus over de verlossende kracht van kennis en liefde.

• Geheime Boek van Johannes: Een sleuteltekst van de gnostische mythologie, met beschrijvingen van goddelijke emanaties.

• Verhandeling over de Opstanding: Een brief waarin de spirituele opstanding wordt besproken.

• De Oorsprong van de Wereld: Bevat een alternatieve scheppingsmythe met vrouwelijke goddelijke figuren.

• De Drievoudige Verhandeling: Een diepgaande beschouwing over goddelijke structuren en de val van de ziel.

Pseudepigrafen

Teksten die ten onrechte aan Bijbelse figuren zijn toegeschreven. Veel ervan zijn theologisch of visionair van aard.

• Apocalyps van Petrus: Een visioen van hemel en hel, met beschrijvingen van straf en beloning na de dood.

• Evangelie van Nicodemus (Handelingen van Pilatus): Bevat verhalen over Jezus’ proces, kruisiging en de afdaling in de hel.

• Handelingen van Andreas: Beschrijft het leven, de reizen en marteldood van de apostel Andreas.

• Handelingen van Johannes: Een mengeling van verhalen, wonderen en preken van Johannes de Evangelist, met gnostische elementen.

Vroege theologische en filosofische geschriften

Deze teksten reflecteren op de aard van God, de kosmos en de verlossing, vaak vanuit een gnostisch of platonisch wereldbeeld.

• Wijsheid van Jezus Christus: Een dialogisch werk waarin Jezus kennis onderwijst over hogere werkelijkheden.

• Gesprek met de Verlosser: Een tekst waarin discipelen diepgaande vragen stellen over bestaan en verlossing.

• Eugnostus de Gezegende: Een filosofische en kosmologische uiteenzetting over de goddelijke orde.

• Zegel van de Waarheid, Thomasevangelie, en andere traktaatvormige teksten vullen dit corpus aan.

Deze teksten tonen dat het vroege christendom geen eenduidige beweging was, maar een breed spectrum van overtuigingen en praktijken kende. Sommige teksten beklemtonen de institutionele kerk en hiërarchie, andere de innerlijke openbaring, mystiek of esoterische kennis. De canonvorming (zoals we die nu kennen in het Nieuwe Testament) was een proces van selectie, waarbij veel van deze teksten werden uitgesloten, maar niettemin belangrijke getuigen blijven van de vroege theologische en spirituele diversiteit.