Hermes Trismegistus

Hermes Trismegistus: De Driemaal Grote Wijsgeer van de Oudheid

Hermes Trismegistus, letterlijk "Hermes de Driemaal Grote", is een mystieke figuur die een centrale rol speelt in de esoterische tradities van zowel het Westen als het Midden-Oosten. Hij is de mythische auteur van de hermetische geschriften, een verzameling filosofische, theologische en spirituele teksten die een diepgaande invloed hebben gehad op religie, filosofie, wetenschap en mystiek van de oudheid tot nu.

Hermes Trismegistus is vooral bekend als de geestelijke vader van het hermetisme, een spirituele filosofie die kennis zoekt door innerlijke ervaring, meditatie en mystieke eenwording met het goddelijke. Zijn naam en leer staan symbool voor tijdloze wijsheid en de zoektocht naar goddelijke waarheid.

Herkomst en Identiteit

Hermes Trismegistus is geen historische persoon in de gebruikelijke zin, maar een syncretische figuur die ontstond uit het samengaan van:

  • Hermes: de Griekse god van communicatie, magie, schrift, reizen, handel en wijsheid. Hij is tevens de boodschapper van de goden en begeleidt zielen naar de onderwereld.

  • Thoth: de Egyptische god van kennis, hiërogliefen, magie, de maan en rechtvaardigheid. Hij wordt vaak afgebeeld met een ibis-hoofd en was de beschermheilige van schrijvers, astrologen en priesters.

Door de culturele versmelting in het hellenistische Egypte (vanaf de 3e eeuw v.Chr., vooral in Alexandrië) werd Hermes geïdentificeerd met Thoth. Zo ontstond Hermes Trismegistus, een universele leraar die de oude wijsheid van beide beschavingen samenbracht.

In sommige Arabische en middeleeuwse bronnen wordt Hermes zelfs gezien als een reeks van drie historische wijzen:

  • De eerste Hermes: een pre-diluviaanse wijze die tempels en kennis naliet voor de mensheid.

  • De tweede Hermes: een koning-filosoof uit Babylon of Egypte.

  • De derde Hermes: een profeet, geïdentificeerd met de bijbelse Henoch of islamitische Idris.

Betekenis van de Titel "Trismegistus"

De naam "Trismegistus" betekent letterlijk "Driemaal Groot" of "Driewerf Groot". Over de betekenis zijn meerdere interpretaties:

  • Groot in wijsheid (filosofie)

  • Groot in macht (magie/theürgie)

  • Groot in kennis (wetenschap/alchemie)

Een andere interpretatie is dat hij heerst over de drie werelden: de fysieke wereld, de zielswereld en de geestelijke wereld. In esoterische getalsleer is drie ook het getal van volledigheid en goddelijkheid.

De Hermetische Geschriften

De hermetische literatuur omvat een reeks teksten, waarvan het Corpus Hermeticum de bekendste is. Deze teksten zijn geschreven tussen de 2e eeuw v.Chr. en de 4e eeuw n.Chr. in het Grieks en later vertaald naar het Latijn en Arabisch. Ze bevatten filosofische dialogen, mystieke leringen, alchemistische beschrijvingen en spirituele instructies.

Corpus Hermeticum

Deze verzameling bestaat uit 17 overgeleverde Griekse verhandelingen in dialoogvorm, tussen Hermes en zijn zoon Tat, Asclepius, of de god Nous.

Onderwerpen: de oorsprong van het universum, de aard van God (het Ene), de rol van de geest (Nous), de goddelijke mens, zielsverheffing, reïncarnatie, innerlijke kennis (gnosis), en spirituele verlossing.

Voorbeeldtekst uit het Corpus Hermeticum I (Poimandres):
"Dat wat in u ziet en hoort is het woord van de Heer, maar het verstand in uw hart is het beeld van God."

Te lezen via:

Asclepius

Een langere hermetische tekst in het Latijn, overgeleverd via kerkvaders zoals Lactantius en Augustinus. Praktischer van aard dan het Corpus Hermeticum.

Onderwerpen: tempelbouw, theürgische rituelen, morele reiniging, de rol van de ziel in het lichaam, magie als samenwerking met goddelijke krachten.

Citaat:
"De mens is een wonderlijk wezen, want hij is goddelijk én sterfelijk."

Te lezen via:

Smaragden Tafel (Tabula Smaragdina)

Een kort alchemistisch werk dat in cryptische taal de universele principes van transformatie beschrijft. Toegeschreven aan Hermes zelf. Het bevat de beroemde hermetische formule:
"Dat wat boven is, is gelijk aan dat wat beneden is, en dat wat beneden is, is gelijk aan dat wat boven is."

Onderwerpen: eenheid van het universum, alchemistische processen, spirituele verheffing.

Nederlandse vertaling:
"Het is waar, zonder leugen, zeker en uiterst waar: wat beneden is, is zoals wat boven is, en wat boven is, is zoals wat beneden is."

Te lezen via:

Stobaeus Fragmenten

Deze zijn overgeleverd via de anthologie van Johannes Stobaeus, een Byzantijnse schrijver (5e eeuw). Hij nam fragmenten op uit verloren hermetische werken. Ze bieden inzichten in astronomie, ethiek, zielskunde en kosmologie.

Voorbeeldonderwerp: de ziel daalt af langs de planeten en wordt bij haar terugkeer weer gezuiverd via de sferen.

Te vinden via:

  • Engelse vertaling: Hermetica door Brian Copenhaver (Cambridge University Press)

  • Gedeeltelijk geciteerd in het werk van G.R.S. Mead: Thrice Greatest Hermes

Kernprincipes van de Hermetische Filosofie

Hermetiek is een mystiek-filosofisch systeem dat de mens leert hoe hij zich kan herenigen met het goddelijke. Belangrijke uitgangspunten zijn:

Het Ene
Alles komt voort uit één goddelijke bron, het Absolute of het Ene. Dit is de oorsprong van licht, leven, bewustzijn en kosmos.

Correspondentie
"Zo boven, zo beneden; zo binnen, zo buiten."
Alles weerspiegelt elkaar: het universum is holografisch van aard.

Gnosis
Werkelijke kennis is innerlijke ervaring, niet intellectueel. Door gnosis wordt de ziel bevrijd van onwetendheid en materie.

Transformatie
Zowel spiritueel als alchemistisch. Innerlijke zuivering leidt tot hereniging met het goddelijke.

De Mens als Microkosmos
De mens bevat de hele kosmos in zichzelf. Door zelfkennis wordt universele kennis verkregen.

Reïncarnatie en Zielsmigratie
De ziel maakt een reis door sferen tot zij de goddelijke wereld bereikt.

Invloed op Religie, Filosofie en Wetenschap

In de Oudheid: Hermetische ideeën beïnvloedden gnostiek, neoplatonisme en vroege christelijke mystiek. Sommige kerkvaders verwierpen de hermetica als ketters; anderen (zoals Lactantius) zagen Hermes als profeet van universele waarheid.

In de Arabische Wereld: Hermes werd geassocieerd met de profeet Idris (Henoch). Arabische filosofen en alchemisten (zoals Al-Kindi, Avicenna, en Al-Farabi) verwezen naar Hermes als bron van wijsheid.

In de Middeleeuwen: Hermetische teksten circuleerden onder alchemisten en esoterici. De Smaragden Tafel werd vertaald door onder anderen Gerard van Cremona.

In de Renaissance: Marsilio Ficino vertaalde het Corpus Hermeticum in 1463. Geleerden als Pico della Mirandola, Giordano Bruno en Paracelsus putten inspiratie uit Hermetiek.

In de Moderne Tijd: Hermetiek leeft voort in theosofie, antroposofie, de rozenkruisers, vrijmetselarij, de leer van Samael Aun Weor, en New Age. Carl Jung beschouwde Hermes als een archetype van de gids (psychopompos) en alchemische transformatie.

Hermes Trismegistus en de Alchemie

In de alchemie staat Hermes symbool voor de geheime kennis van transformatie:

  • Van lood naar goud (materieel)

  • Van ego naar Zelf (spiritueel)

De Steen der Wijzen is niet alleen een fysiek elixer, maar een symbool voor de gezuiverde, verlichte mens. Belangrijke alchemistische concepten zoals het Vuur, het Opus Magnum, de Solve et Coagula en het Mercurius-principe zijn diep geworteld in hermetische symboliek.

Hermes en de Gnostiek

Hermetiek en gnostiek hebben veel overeenkomsten:

  • Het idee dat de mens een goddelijke vonk bevat.

  • Het besef dat de materie een lagere, illusionaire staat is.

  • De nadruk op innerlijke kennis en zielsverlossing.

Toch verschilt de toon:

  • Hermetiek is doorgaans positief: de kosmos is een ordelijk geheel, doordrongen van goddelijke rede (Logos).

  • Gnostiek is dualistisch: de wereld is een valstrik, geschapen door een lagere demiurg.

Hermes Trismegistus in de Leer van Samael Aun Weor

Samael Aun Weor noemt Hermes Trismegistus meerdere malen in zijn geschriften. Volgens hem is Hermes:

  • Een opgestegen meester uit het Egyptische tijdperk.

  • De grondlegger van de ware alchemie en magische wetenschap.

  • De verpersoonlijking van universele wijsheid.

Hij beschouwt de hermetische leer als essentieel voor de Gnosis:

  • Alchemie = seksuele transmutatie

  • Astrologie = innerlijke kosmologie

  • Filosofie = bewustzijn en morele zuivering

De Smaragden Tafel wordt beschouwd als een esoterische sleutel voor het werk aan het Zelf, het ontwaken van bewustzijn en het realiseren van de Christus in de mens.

Universele Wijsheid: Tijdloos en Grensoverschrijdend

Hermes Trismegistus is meer dan een naam. Hij is een symbool voor de innerlijke meester in ieder mens. Zijn leer is een oproep tot:

  • Zelfkennis

  • Innerlijke zuivering

  • Eenheid met het goddelijke

Zijn woorden echoën door de eeuwen:
"O mens, ken uzelf, en gij zult het universum en de goden kennen."

Aanbevolen Boeken en Bronnen

  • Corpus Hermeticum (vert. Gilles Quispel & Roelof van den Broek)

  • Tabula Smaragdina (meerdere edities)

  • The Kybalion (William Walker Atkinson, onder pseudoniem "Three Initiates")

  • Thrice Greatest Hermes (G.R.S. Mead)

  • Giordano Bruno and the Hermetic Tradition (Frances A. Yates)

  • Samael Aun Weor: De Smaragden Tafel, Het Gnostisch Evangelie van Thomas, De Pistis Sophia Ontvouwd