Het Pleroma: de goddelijke volheid van Licht en Eenheid
Er bestaat een plaats voorbij de grenzen van tijd, voorbij de cirkels van geboorte en dood, voorbij het gefluister van de zintuigen. Een plaats die geen plaats is, maar een staat van zijn — een oneindige oceaan van Licht, Liefde en Weten. Daar, in die onuitsprekelijke volheid, rust het Pleroma: het hart van de schepping, de totale vervulling van het Goddelijke.
Het woord komt uit het Grieks en betekent volheid, compleetheid, de totale aanwezigheid. In de gnostische leer verwijst het Pleroma naar de hoogste werkelijkheid, de bron waaruit alle leven, alle bewustzijn en alle werelden ontspringen. Het is het absolute zijn, de volmaakte eenheid van de Goddelijke Geest, waar niets ontbreekt en alles doordrongen is van betekenis.
De Volheid van het Goddelijke
In de diepste mystieke tradities — van de Essenen, de gnostici, tot de christelijke mystiek — wordt het Pleroma gezien als het Rijk van Licht. Het is geen plaats die men kan bereiken met voeten, maar een sfeer van zuiver bewustzijn waarin alles met elkaar verbonden is.
Hier bestaan geen grenzen, geen tegenstellingen, geen afgescheidenheid. Het Pleroma is het Al in zijn goddelijke volmaaktheid: de eeuwige rust en de oneindige scheppingskracht die één zijn in een dans van lichtgolven.
Binnen dit goddelijke veld bevinden zich de Aeonen — heilige emanaties of uitstralingen van de Ene Bron. Elke Aeon vertegenwoordigt een goddelijk aspect: Wijsheid (Sophia), Waarheid (Aletheia), Liefde (Agapè), Leven (Zōē), en nog talloze anderen. Samen vormen zij de harmonische structuur van het Pleroma, als levend Licht dat zich voortdurend herkent in zichzelf.
Het Pleroma is dus geen abstract begrip, maar een levende realiteit, de goddelijke matrix waarin alles in volmaakte orde en bewustzijn aanwezig is.
De Afdaling in de Schaduw van de Wereld
Volgens de gnostische overlevering ontstond de wereld van de materie door een beweging van afscheiding binnen het Pleroma. De Aeon Sophia, die staat voor de goddelijke Wijsheid, verlangde ernaar om zelfstandig te scheppen. Uit die zelfstandige beweging ontstond een verstoring in de harmonische volheid. Zo daalde er een deel van het Licht af in de lagere regionen van het bestaan, en werd de materiële wereld geboren — niet als straf, maar als gevolg van een kosmisch verlangen om zichzelf te kennen in vorm.
In deze lagere wereld regeert de Demiurg, de schepper van de uiterlijke vormen. Hij vertegenwoordigt de energie van onbewustheid: de illusie dat hij afgescheiden is van de Bron. Zo werd de mens, als kind van Licht, geboren in een wereld van sluier en vergetelheid.
Maar in elk mens bleef een vonk van het Pleroma achter — een goddelijke herinnering, een innerlijk Licht dat roept vanuit de diepte van de ziel.
De Terugkeer naar het Pleroma
De gnostische weg is de weg van herinnering. Niet het vergaren van kennis, maar het her-inneren: het opnieuw één maken van wat schijnbaar gescheiden is.
Door het pad van innerlijke zuivering, stilte en inzicht kan de mens terugkeren naar het bewustzijn van het Pleroma.
In werkelijkheid zijn we het Pleroma nooit verloren — we zijn slechts in slaap gevallen binnen de droom van materie. Wanneer de ziel ontwaakt, herkent zij dat de volheid altijd in haar aanwezig was. Het Licht dat ze zocht, is het Licht waarmee ze kijkt.
De terugkeer naar het Pleroma is dus geen reis naar buiten, maar een ont-waken van binnen. Het is het moment waarop de mens herkent dat zijn ware natuur eeuwig, grenzeloos en één is met God.
Het Pleroma en het Christusbewustzijn
In de gnostische christelijke traditie is Christus de levende manifestatie van het Pleroma in de wereld van de vormen. Christus daalt af als Licht uit de Volheid om de slapende vonken te wekken in de harten van mensen. Zijn aanwezigheid herinnert de ziel aan haar oorsprong: niet als een schepsel van de aarde, maar als een straling van de eeuwige Bron.
Wanneer de mens het Christusbewustzijn ontwaakt — het innerlijke besef van éénheid, liefde en mededogen — wordt hij zelf een kanaal van het Pleroma. Zijn woorden, daden en gedachten worden doordrongen van goddelijke volheid. Hij leeft niet langer vanuit afgescheidenheid, maar als een levende uitdrukking van de Ene Geest.
Christus is dus niet enkel een historische figuur, maar een levende trilling, een veld van bewustzijn waarin de volheid van het Pleroma zich openbaart binnen de menselijke ervaring.
Energetische Inzichten over het Pleroma
Vanuit energetisch perspectief is het Pleroma de hoogste frequentie van Licht.
Wanneer een ziel in harmonie leeft met liefde, waarheid en innerlijke stilte, stemt zij haar vibratie af op deze volheid. De aura straalt dan helder, transparant en gevuld met zachte gouden of witte tonen — de kleuren van de goddelijke eenheid.
Elke vorm van angst, oordeel of egoïsme verlaagt de trilling en verduistert de verbinding met het Pleroma. Daarom is zuivering niet enkel moreel, maar energetisch noodzakelijk: het loslaten van alles wat niet in resonantie is met liefde.
Wanneer de mens deze afstemming bereikt, wordt hij een levende poort van Licht. Het Pleroma ademt dan door hem heen — in zijn woorden, in zijn blik, in zijn aanwezigheid. Hij wordt een bewuste deelnemer aan de goddelijke Volheid die alles doordringt.
De Herinnering van de Ziel
Het Pleroma leeft in ons hart als een stille herinnering aan de oorsprong.
In momenten van diepe meditatie, in een zachte aanraking, in het licht van de zon dat over de huid glijdt, in het woord dat recht uit de ziel komt — daar herinnert het Licht zichzelf.
Elke keer dat we liefhebben, vergeven of bewust ademen, herstelt zich een druppel van die volheid. Zo wordt de wereld beetje bij beetje opnieuw een spiegel van het Pleroma — een levend veld van goddelijke aanwezigheid waarin alles herinnert: wij zijn Eén.
De adem van de Volheid
Sluit je ogen en adem langzaam in.
Voel hoe met elke ademhaling de volheid van het Pleroma door je heen beweegt — als zacht witgouden Licht dat zich uitbreidt in je hart.
Laat het Licht ademen door je borst, door je rug, door je kruin.
Voel dat het niet van buiten komt, maar van binnenuit straalt.
Met elke ademhaling herinnert het Licht zichzelf in jou.
Je bent niet op weg naar het Pleroma — je bent het Pleroma dat zich herkent in menselijke vorm.
Elke ademhaling is een terugkeer. Elke stilte is een poort.
Laat de volheid in je ademen, totdat alles in je lichaam straalt van rust.
Laat het Licht dat jij bent de wereld aanraken — in vriendelijkheid, in woord, in blik.
En weet: de Volheid is hier, nu, ademend in jou.
Wanneer de mens zich herinnert dat hij Licht is, herinnert het Licht zichzelf door hem heen.
Extra,
Het Griekse woord pleroma betekent 'volheid'. Het heeft vooral een theologische betekenis. In de brief van Paulus aan de Kolossenzen staat bijvoorbeeld In Hem heeft heel de volheid willen wonen (Kolossenzen 1:19 NBV). In de brief van Paulus aan de Efeziërs staat Dan zult u [...] de liefde van Christus kennen die alle kennis te boven gaat opdat u zult volstromen met Gods volkomenheid (Efeziërs 3:18-19 NBV). In totaal wordt het woord in het Nieuwe Testament zeventien maal gehanteerd. Het heeft echter vooral betekenis in de gnostiek. Dit artikel handelt over de gnostische opvattingen over dat begrip pleroma.
Betekenis in de gnostiek
In de gnostiek is pleroma de benaming voor de volheid, de structuur en verblijfplaats van de goddelijke wereld. In de gnostische teksten wordt het pleroma verschillend beschreven. Daarin zijn ook verschillende gnostische opvattingen en de verschillen tussen stromingen, zoals het sethianisme en het valentinianisme te herkennen. De essentie van de top van het pleroma is echter vaak min of meer hetzelfde.
Er is sprake van een Vader, een Moeder en een Zoon. De Vader ziet zich weerspiegeld in het lichtwater dat hem omgeeft en realiseert zich dat hij zichzelf ziet. Die gedachte verzelfstandigt zich en dat creëert de Moeder, vaak aangeduid als de Eerste Gedachte of ook wel Barbelo. Zij ontvangt een lichtvonk van de vader en produceert een Licht, de Zoon. Die wordt door de Vader gezalfd en daarom de Gezalfde, Christus, genoemd.
In alle gnostische teksten over het pleroma verschijnen dan eonen. Dat zijn emanaties van de Moeder en de Zoon. Het zijn goddelijke krachten van een lagere orde. In vrijwel alle teksten hebben de eonen een vorm van een ruimtelijk aspect. Het kunnen entiteiten zijn, die de bewustzijnsniveaus beheersen die er tussen hemel en aarde zijn. Over het algemeen is er sprake van een hiërarchische structuur van eonen.
De meest uitgebreide beschrijving van een pleroma is in de teksten van de vier versies van het Geheime Boek van Johannes of het Apocryphon van Johannes. In die teksten vraagt Barbelo aan de Vader om enkele eonen die haar kunnen dienen. Afhankelijk van de versie krijgt zij dan vier of vijf eonen met namen als Voorkennis, Onvergankelijkheid, Eeuwig Leven en Waarheid. Christus ontvangt eonen als Geest (Nous), Wil en Woord (Logos). Deze eonen rangschikken zich als paren en uit die vereniging komen dan de lagere eonen voor.
In het valentinianisme zijn iets andere voorstellingen van een pleroma. In het Evangelie der Waarheid en de Verhandeling in drie delen waren de eonen als gedachten en gevoelens in de godheid zelf ingesloten. Die eonen worden met woorden vergeleken en komen pas later tot een zelfstandig bestaan als die worden uitgesproken door de Logos. In die opvatting wordt het zelfstandig worden van de eonen opgevat als een vorm van verlossing.
Een andere beschrijving van een pleroma wordt toegeschreven aan de gnosticus Ptolemaeus (overleden na 180), de belangrijkste leerling van Valentinus (ca. 100-ca. 160). In dat pleroma is sprake van een volmaakte eon, die Oerbegin, Oervader of Diepte (Bythos) wordt genoemd. Samen met hem was er zijn Gedachte, die ook Genade en Stilte wordt genoemd. Diepte brengt een zaad in Stilte en zij brengt dan Geest (Nous) voort, die ook wel de Eniggeborene wordt genoemd. Ook Waarheid wordt op deze wijze voortgebracht. Dat is het eerste Viertal, dat bestaat uit twee paren. Uit Geest en Waarheid komen dan nog twee paren tevoorschijn. Vervolgens ontstaan er nog tweeëntwintig andere eonen. De essentie van dit pleroma wordt met een afwijking van het aantal eonen beschreven in de Valentiniaanse verhandeling.
In het vakgebied is er consensus dat de opvattingen over deze valentiniaanse voorstelling van het pleroma beïnvloed moeten zijn door pythagoreïsch gedachtegoed. Het tweede paar in dit pleroma kan ontleend zijn aan de Staat van Plato, waarin betoogd wordt dat het Goede Waarheid en Geest voortbrengt.
De kerkvader Ireneüs van Lyon (ca. 140-ca. 202) schrijft in zijn Adversus Haereses de constructie van een ander pleroma aan Basilides toe. Daarin komen een aantal goddelijke gestalten uit elkaar voort. Uit een Ongeboren Vader ontstaan Geest (Nous), Verstand (Logos), Inzicht (Phronesis) en Wijsheid (Sophia). Uit het laatste paar ontstaan krachten als engelen die een eerste hemel scheppen. Daaruit ontstaat een tweede hemel en dat herhaalt zich tot er 365 hemelen zijn.
In een aantal gnostische geschriften volgt na de beschrijving van het pleroma die van de schepping van de bekende fysieke wereld. Ook dit aspect wordt het meest uitgebreid beschreven in het Apocryphon van Johannes. Die schepping is het resultaat van een breuk binnen het pleroma. De laagste eon, Sophia, ook wel Pistis Sophia, wil uit zichzelf iets voortbrengen zonder de wetenschap van haar paargenoot en de vader. Dat heeft een misgeboorte tot gevolg. Die wordt door Sophia buiten het pleroma gestoten. Het is de Demiurg, ook wel Jaldabaoth genaamd. In de gnostiek wordt die vereenzelvigd met JHWH, de Hebreeuwse God van het Oude Testament. Hij heeft veel kracht aan zijn moeder onttrokken en dat stelt hem in staat de wereld en de mens te scheppen.